Jakie formy krasu powierzchniowego wyróżniamy?

Formy krasowe to temat bardzo ciekawy, chociaż pewnie dla wielu dość odległy. Może przypominają nam się szkolne lekcje geografii, gdzie tematy tego typu pojawiały się w ramach wiedzy dotyczącej procesów egzogenicznych. Jednak okazuje się, że temat ten dotyka nas - ludzi - bardziej niż by się mogło wydawać. Szczególnie w czasach, w których urbanizacja i rozbudowa miast mocno przybrały na sile. Zatem czym są formy krasowe? Jakie formy krasu powierzchniowego rozróżniamy? I do czego takie informacje są nam potrzebne?

Czym są formy krasowe?

Według definicji kras albo też procesy krasowe lub krasowienie, to wszelkie procesy rozpuszczania skał przez wody powierzchniowe i podziemne, jeden z rodzajów wietrzenia chemicznego. Krasowieniu podlegają skały krasowiejące: przede wszystkim wapienie, a także dolomity, margle, gips, anhydryt, a także halit, czyli potocznie sól kamienna. Aby lepiej zrozumieć ten proces, wyobraźmy sobie wodę, która przedostając się do szczelin lub porów skalnych, drąży je i rozpuszcza. Proces ten zachodzi nie tylko na drodze mechanicznej, ale także w sposób chemiczny. Woda zawierająca związki chemiczne wchodzi w reakcje ze składnikami skał. Na skutek chemicznego oddziaływania wody na skały zachodzą właśnie zjawiska krasowe. Mianem krasu określa się również formy na powierzchni Ziemi powstałe w wyniku powyższych procesów, a także obszar, na jakim te procesy i formy występują. Co ciekawe sama nazwa „kras” pochodzi od chorwackiego słowa „krš”, które po polsku znaczy: kamień lub skała. Do popularyzacji i przyjęcia przez naukowców tego terminu, przyczynił się wygląd płaskowyżu Kras w Słowenii, zbudowanego z silnie spękanych, białych wapieni, na których rozwinęły się zjawiska i formy krasowe w klasycznej postaci.

Kras powierzchniowy

W wyniku procesów krasowych powstaje charakterystyczny zespół rzeźby, pośród której można wyodrębnić formy krasu powierzchniowego oraz formy krasu podziemnego. My dziś zajmiemy się tym pierwszym rodzajem krasu. Powierzchniowe formy krasowe powstają najczęściej na skutek rozpuszczenia skał przez wodę opadową. Na skutek rozpuszczenia skał wapiennych na dużych powierzchniach powstają formy o przebiegu zgodnym ze spadkiem danej powierzchni. Formy te określane są jako żłobki krasowe oraz żebra krasowe. Są to bruzdy o głębokości do 2 m, szerokości do kilkudziesięciu centymetrów i długości do kilkunastu metrów. Żłobki krasowe powstają na pochyłych powierzchniach skał podlegających krasowieniu, natomiast żebra krasowe to wypukłe formy rozdzielające sąsiednie żłobki krasowe. Woda opadowa może także rozszerzać pionowe szczeliny skalne, tworząc studnie krasowe. W wyniku rozpuszczania skał znajdujących się na powierzchni lub też na skutek zapadania się podziemnych komór powstają charakterystyczne okrągłe zagłębienia terenu zwane lejami krasowymi. W miarę rozpuszczania przez wodę poszczególne leje krasowe powiększają się i łączą ze sobą. Różnią się one od studni krasowych tym, iż mają pochyłe ściany, które zbiegają się ku dołowi. Średnica lejów krasowych może wynosić kilkanaście metrów, a nawet więcej w niektórych przypadkach. Na skutek połączenia ze sobą kilku lejów krasowych powstają zagłębienia zwane uwałami. Dalsze zapadanie i łączenie ze sobą sąsiadujących lejów i uwałów prowadzi do powstania dużych obniżeń zwanych poljami. Polja mogą zajmować powierzchnię od 2 do 200 km2, a ich głębokość wynosi średnio od 100 do 800 m. Formy te powstają, kiedy zapadnie się grunt nad powstałymi poniżej jaskiniami. Płaska powierzchnia tych form otoczona jest skałami i wznosi się wysoko ponad szerokim dnem. Polja położone na wysokości zbliżonej do poziomu morza często ulegają zalewaniu. Na obszarach krasu powierzchniowego często występują także ponory, czyli otwory szczelinowe wydrążone przez wodę. Do ponorów wpływają wody powierzchniowe, a ich duża część wnika w głąb obszaru krasowego, zmniejszając tym samym zagrożenie powodziowe. Z powierzchni krasowych często wystają izolowane pagórki bądź wzgórza, których woda krasowa nie zdążyła jeszcze rozpuścić. Te pojedyncze wzniesienia znajdujące się na obniżonej powierzchni krasowej nazywają się ostańcami krasowymi bądź mogotami.

Podsumowanie

Jak wspomnieliśmy na początku, temat krasu może wydawać się komuś mało interesujący. Jednak jest zupełnie odwrotnie. Warto interesować się takimi zagadnieniami, bo okazuje się, że mają one ogromny wpływ na nasze życie. Formy krasowe odgrywają ważną rolę między innymi w budownictwie. Takie problemy jak posiadanie nowo wybudowanego budynku mogą być wynikiem właśnie tego, że powstał on na terenie występujących form krasowych. Czasem z tego samego powodu nie da się wybudować drogi tam, gdzie chciałoby się, żeby ona przebiegała. Warto zatem przed przystąpieniem do jakiejś inwestycji dobrze zbadać teren, na którym ma być ona realizowana. Specjalistyczne firmy działające w zakresie badań geofizycznych, geologicznych, inżynierskich czy geotechnicznych są w stanie sprawdzić, czy dany teren nie zagraża pomyślności takiej inwestycji.

ZASTOSOWANIE RADIOFAL W GEOFIZYCE - przeczytaj na naszym blogu